شروط ضمن ازدواج از ناحیه زن و مرد
ازدواج ازجمله پیمانهای مقدسی است که در کنار احساس و عاطفه، یک توافق حقوقی به شمار میرود که در سالهای اخیر با توجه به افزایش آمار طلاق در کشور با اماواگرهای فراوانی مواجه شده است. قدیمیها بر این باور بودند که ازدواج قابل پیشبینی نیست و هندوانهای دربسته است که از داخل آن بیخبریم و این امر یکی از دغدغههای اصلی هر دختر و پسر جوانی است ولی انتخاب درست و دقت در آن میتواند از بروز بسیاری از مشکلات در آینده جلوگیری کند. برخی از جوانان عشق و علاقه را تنها شرط ازدواج میدانند اما این شرط بهتنهایی نمیتواند دلیل موجهی برای خوشبختی جوانان باشد و در امر ازدواج توجه به شروط و نکات دیگری ضروری به نظر میرسد که در این رابطه، پایگاه آموزشی مهداد به گفتگو با «سیدحسین فاطمیان»، وکیل دادگستری و مدرس مرکز آموزش قوه قضائیه پرداخته که امید است مطالب آن راهگشای مطلوبی برای شهروندان محترم در این امر خطیر باشد.
استاد فاطمیان در ابتدا بفرمایید منظور از «شرط ضمن عقد» در ازدواج چیست؟
هر فردی در جامعه اعم از زن و مرد بنا به اراده و تمایل خود میتواند در قالب قرارداد، تعامل داشته باشد و ممکن است برای قرارداد مدنظر، شرط یا شروطی داشته باشد. ازدواج هم در حقیقت قراردادی بین زن و مرد است که بااراده و توافق طرفین برای برقراری رابطه زناشویی و تشکیل زندگی مشترک خانوادگی منعقد میشود پس بهمانند دیگر قراردادها، زن و مرد در عقد ازدواج هم میتوانند شروطی را معین نمایند؛ البته نه هر شرطی.
شرطی محترم و معتبر است که اولاً انجام آن ممکن باشد و در ثانی خلاف شرع و قانون نباشد و نیز در آن شرط، نفع و فایده عقلانیت باشد لذا فرضاً اگر در هنگام ازدواج، مرد با همسر آینده خود شرط نماید که در محافل حجاب نداشته باشد چنین شرطی قابلاعتنا نیست یا فرضاً زن اگر به هنگام ازدواج شرط نماید که همسر آیندهاش فاصله تهران – کرج را عقب عقب راه برود یا مانع بارش باران در پاییز شود اولی به لحاظ بیفایده بودن و دومی به لحاظ غیرمقدور بدون، شرط باطل محسوب میگردد و لازمالاجرا نیست ولی فرضاً در عقد ازدواج موقت که طبق قانون مرد مکلف به تأمین هزینههای زندگی زن یا اصطلاحاً پرداخت نفقه وی نیست، زن میتواند شرط نفقه نماید. یا در عقد دائم، زن شرط نماید که جدای از مهریه، شوهر مکلف است فرضاً نیمی از سند مالکیت ملکی که در آینده جهت سکونت زوجین خریداری خواهد شد به نام زن انتقال دهد یا حق انتخاب محل زندگی با زن باشد.
اگر شرط غیر عقلایی و نامشروع یا خلاف قانون بود، تکلیف چیست؟ آیا عقد هم باطل خواهد بود یا اصولاً نتیجه شروط صحیح چیست؟
شرط باطل، محترم و قابلاعتنا نیست ولی به صحت و درستی عقد ازدواج لطمهای نمیزند ولی بعضی از شروط باطل چون با اساس عقد ازدواج در تعارض است، علاوه بر باطل بودن شرط، سبب میشود که عقد نیز باطل گردد مثلاینکه طرفین شرط کنند که ناشی از عقد ازدواج، رابطه محرمیت یا به تعبیری زوجیت بین آنها برقرار نشود. ولی شرط صحیحی که بین زوجین توافق گردد، لازمالاجراست و طرفین میتوانند برای عدول از آن شرط، ضمانت اجرایی را پیشبینی کنند.
فرضاً اگرچه چندهمسری حق شرعی مرد است لیکن به هنگام ازدواج، زن و شوهر میتوانند شرط کنند که اگر مرد بدون اجازه همسرش و بدون اجازه دادگاه تجدید فراش نماید زن حق مراجعه به دادگاه جهت درخواست طلاق داشته باشد. بعضی از شروط هم میتوانند نتیجه دیگری داشته باشند بهعنوانمثال اگر مرد به هنگام ازدواج شرط نماید که زوجه، باکره باشد و بعد مشخص شود که زن هنگام ازدواج دوشیزه و باکره نبوده است برای مرد حق فسخ ازدواج خواهد بود و ذکر این نکته هم ضروری است که فسخ ازدواج متفاوت از بحث طلاق است که بیان تفاوتهای این دو فرصت دیگری میطلبد.
استاد فاطمیان پس اینطور که متوجه شدم شرط ضمن عقد ازدواج فقط از جانب زن نیست مرد هم میتواند برای زن شرطی قائل شود؟
همینطور است. البته به لحاظ جنبههای حمایتی از حقوق زن و چون طلاق از اختیارات مرد است و زن اختیاری به طلاق ندارد مگر در شرایط خاص و ویژه، شروط ضمن عقد که بهصورت چاپی در سندهای ازدواج درجشده، تماماً تضمینکننده حقوق زن است و ضمانت اجرای تخلف از آن شروط، موجه نمودن درخواست طلاق از ناحیه زن است.
بدیهی است که زوجین به هنگام ازدواج اختیار به قبول یا رد آن شروط چاپی را دارند پس اگر در سندی، زوجین شرط یا شروطی را قبول نداشته باشند میتوانند از امضاء آن خودداری نمایند؛ هرچند که معمول و مرسوم نیست.
پس غیر از شروط چاپی در سند ازدواج، زوجین شرط دیگری هم میتوانند توافق کنند؟
بله، اگر به سند ازدواج دقت کنید پس از شروط چاپی بخشی هم تحت عنوان سایر شروط پیشبینیشده که طرفین میتوانند هر شرط معقول و مشروع و انجامشدنی را پیشبینی و در آن قید نمایند.
استاد فاطمیان در بین صحبتهایتان بهشرط نفقه در ازدواج موقت اشارهای داشتید، آیا شرط دیگری که تضمینکننده حقوق زن در ازدواج موقت باشد هم میتوانید ذکر کنید؟
هر شرط مفید و عقلایی و مشروعی که انجامشدنی باشد در ازدواج موقت هم قابلتوافق است فرضاً قانونگذار ثبت رسمی ازدواج موقت را الزامی ندانسته است لیکن اگر زوجین به هنگام ازدواج موقت، ثبت رسمی آن را شرط کنند، زوج مکلف به ثبت آن خواهد بود و در صورت عدم ثبت، بهعنوان مجرم مجازات خواهد شد.
همچنین گاه هدف زوجین از ازدواج موقت، به جهت آشنایی بیشتر و مراوده عادی درعینحال پرهیز از گناه است طبق فتوای امام خمینی دختر باکره میتواند شرط عدم رابطه جنسی و حفظ بکارت خود را بنماید هم شرط صحیح است و هم لطمهای به صحت عقد نمیزند.
اگر مردی از یک یا چند مورد از شروط ضمن عقد ازدواج تخلف کرده باشد زن چگونه میتواند طلاق بگیرد. آیا الزاماً باید به دادگاه مراجعه کند؟
برای انجام طلاق رسمی چه طلاق به خواست شوهر باشد یا بنا به درخواست زن و حتی طلاق توافقی، مراجعه به دادگاه خانواده و صدور رأی از ناحیه دادگاه خانواده الزامی است. بنابراین اگر خانمی متقاضی طلاق از همسرش به جهت تخلف از شروط ضمن عقد باشد، باید در دادگاه تحقق تخلف شوهر از شرط ضمن عقد ازدواج را ثابت نماید. روال کار هم اینگونه است که خانم با اختیار حاصله از شوهر بهموجب شرط ضمن عقد تحت عنوان حق توکیل مبادرت به انتخاب و استخدام وکیل دادگستری از طرف شوهر مینماید و آن وکیل بهعنوان وکیل مع الواسطه شوهر، دادخواست طلاق را به لحاظ تحقق شرط ضمن عقد در دادگاه خانواده طرح مینماید و چنانچه با انجام تحقیقات و بررسیهای قضایی، قاضی دادگاه خانواده شرط ضمن عقد را محقق تشخیص داد رأی لازم را تحت عنوان گواهی عدم امکان سازش، صادر و به زن اجازه میدهد با رعایت تشریفات خود را مطلقه سازد.
و مطلب پایانی؟
موضوعات حقوقی و منجمله موضوع گفتگوی حاضر از پیچیدگیها و ظرافتهای خاصی برخوردار است که ذکر تمامی موارد هم وقت موسعی میطلبد و هم از حوصله و تخصص مخاطب عام شما خارج است به همین لحاظ سعی شد پاسخ به سؤالات بهصورت ساده و قابلفهم برای همگان و جهت بالا بردن اطلاعات افراد باشد لذا در موارد مبتلابه با توجه به تخصصی بودن امر و بهمنظور کسب نتیجه مطلوب و پرهیز از خطا و اشتباه، توصیه اکید هم مراجعه به مشاور حقوقی و وکیل دادگستری و استفاده از تخصص و تجربه اوست.
اگر شرط غیر عقلایی و نامشروع یا خلاف قانون بود، تکلیف چیست؟ آیا عقد هم باطل خواهد بود یا اصولاً نتیجه شروط صحیح چیست؟
شرط باطل، محترم و قابلاعتنا نیست ولی به صحت و درستی عقد ازدواج لطمهای نمیزند ولی بعضی از شروط باطل چون با اساس عقد ازدواج در تعارض است، علاوه بر باطل بودن شرط، سبب میشود که عقد نیز باطل گردد مثلاینکه طرفین شرط کنند که ناشی از عقد ازدواج، رابطه محرمیت یا به تعبیری زوجیت بین آنها برقرار نشود. ولی شرط صحیحی که بین زوجین توافق گردد، لازمالاجراست و طرفین میتوانند برای عدول از آن شرط، ضمانت اجرایی را پیشبینی کنند.
فرضاً اگرچه چندهمسری حق شرعی مرد است لیکن به هنگام ازدواج، زن و شوهر میتوانند شرط کنند که اگر مرد بدون اجازه همسرش و بدون اجازه دادگاه تجدید فراش نماید زن حق مراجعه به دادگاه جهت درخواست طلاق داشته باشد. بعضی از شروط هم میتوانند نتیجه دیگری داشته باشند بهعنوانمثال اگر مرد به هنگام ازدواج شرط نماید که زوجه، باکره باشد و بعد مشخص شود که زن هنگام ازدواج دوشیزه و باکره نبوده است برای مرد حق فسخ ازدواج خواهد بود و ذکر این نکته هم ضروری است که فسخ ازدواج متفاوت از بحث طلاق است که بیان تفاوتهای این دو فرصت دیگری میطلبد.
استاد فاطمیان پس اینطور که متوجه شدم شرط ضمن عقد ازدواج فقط از جانب زن نیست مرد هم میتواند برای زن شرطی قائل شود؟
همینطور است. البته به لحاظ جنبههای حمایتی از حقوق زن و چون طلاق از اختیارات مرد است و زن اختیاری به طلاق ندارد مگر در شرایط خاص و ویژه، شروط ضمن عقد که بهصورت چاپی در سندهای ازدواج درجشده، تماماً تضمینکننده حقوق زن است و ضمانت اجرای تخلف از آن شروط، موجه نمودن درخواست طلاق از ناحیه زن است.
بدیهی است که زوجین به هنگام ازدواج اختیار به قبول یا رد آن شروط چاپی را دارند پس اگر در سندی، زوجین شرط یا شروطی را قبول نداشته باشند میتوانند از امضاء آن خودداری نمایند؛ هرچند که معمول و مرسوم نیست.
پس غیر از شروط چاپی در سند ازدواج، زوجین شرط دیگری هم میتوانند توافق کنند؟
بله، اگر به سند ازدواج دقت کنید پس از شروط چاپی بخشی هم تحت عنوان سایر شروط پیشبینیشده که طرفین میتوانند هر شرط معقول و مشروع و انجامشدنی را پیشبینی و در آن قید نمایند.
استاد فاطمیان در بین صحبتهایتان بهشرط نفقه در ازدواج موقت اشارهای داشتید، آیا شرط دیگری که تضمینکننده حقوق زن در ازدواج موقت باشد هم میتوانید ذکر کنید؟
هر شرط مفید و عقلایی و مشروعی که انجامشدنی باشد در ازدواج موقت هم قابلتوافق است فرضاً قانونگذار ثبت رسمی ازدواج موقت را الزامی ندانسته است لیکن اگر زوجین به هنگام ازدواج موقت، ثبت رسمی آن را شرط کنند، زوج مکلف به ثبت آن خواهد بود و در صورت عدم ثبت، بهعنوان مجرم مجازات خواهد شد.
همچنین گاه هدف زوجین از ازدواج موقت، به جهت آشنایی بیشتر و مراوده عادی درعینحال پرهیز از گناه است طبق فتوای امام خمینی دختر باکره میتواند شرط عدم رابطه جنسی و حفظ بکارت خود را بنماید هم شرط صحیح است و هم لطمهای به صحت عقد نمیزند.
اگر مردی از یک یا چند مورد از شروط ضمن عقد ازدواج تخلف کرده باشد زن چگونه میتواند طلاق بگیرد. آیا الزاماً باید به دادگاه مراجعه کند؟
برای انجام طلاق رسمی چه طلاق به خواست شوهر باشد یا بنا به درخواست زن و حتی طلاق توافقی، مراجعه به دادگاه خانواده و صدور رأی از ناحیه دادگاه خانواده الزامی است. بنابراین اگر خانمی متقاضی طلاق از همسرش به جهت تخلف از شروط ضمن عقد باشد، باید در دادگاه تحقق تخلف شوهر از شرط ضمن عقد ازدواج را ثابت نماید. روال کار هم اینگونه است که خانم با اختیار حاصله از شوهر بهموجب شرط ضمن عقد تحت عنوان حق توکیل مبادرت به انتخاب و استخدام وکیل دادگستری از طرف شوهر مینماید و آن وکیل بهعنوان وکیل مع الواسطه شوهر، دادخواست طلاق را به لحاظ تحقق شرط ضمن عقد در دادگاه خانواده طرح مینماید و چنانچه با انجام تحقیقات و بررسیهای قضایی، قاضی دادگاه خانواده شرط ضمن عقد را محقق تشخیص داد رأی لازم را تحت عنوان گواهی عدم امکان سازش، صادر و به زن اجازه میدهد با رعایت تشریفات خود را مطلقه سازد.
و مطلب پایانی؟
موضوعات حقوقی و منجمله موضوع گفتگوی حاضر از پیچیدگیها و ظرافتهای خاصی برخوردار است که ذکر تمامی موارد هم وقت موسعی میطلبد و هم از حوصله و تخصص مخاطب عام شما خارج است به همین لحاظ سعی شد پاسخ به سؤالات بهصورت ساده و قابلفهم برای همگان و جهت بالا بردن اطلاعات افراد باشد لذا در موارد مبتلابه با توجه به تخصصی بودن امر و بهمنظور کسب نتیجه مطلوب و پرهیز از خطا و اشتباه، توصیه اکید هم مراجعه به مشاور حقوقی و وکیل دادگستری و استفاده از تخصص و تجربه اوست.